türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler

değerli okurlarımız bu yazımızda türklerin kullandığı alfabeler yer alıyor.

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler hem yaşadıkları yer hem de yaşam şekillerine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Orta Asya'dan günümüze kadar beş farklı alfabe kullanan Türk devletleri, kullandıkları bu alfabelerle tarihe de ayrıca önemli bir ışık tutmuşlardır. Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinden yalnızca ikisi Türk devletlerinin kendi oluşturmuş oldukları alfabeler olmaktadır. Geri kalan üç alfabe diğer toplumların etkisinde kalınarak kullanılmıştır.

 

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

 

Türkler, dünyaya hakim olmuş, birçok toplumla etkileşime girmiş ve birçok toplumu etkilemiş bir millet olmaktadır. Tarih boyunca Türkler tüm bu etkileşimlerle birlikte her alanda olduğu gibi dil alanında da birçok değişime uğramışlardır. Fethettikleri yerlerdeki toplumlardan birer parça alarak dillerine katan Türkler, bu etkileşimler sonucu son derece zengin bir dil yapısına sahip olmuşlardır. Tüm bu etkileşimlerle birlikte Türkler şu alfabeleri kullanmışlardır.

• Göktürk Alfabesi: Her ne kadar adı Göktürk Alfabesi olarak bilinse de bu alfabe Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında en çok kullanılan olarak yer almaktadır. Sadece Göktürk Devleti değil, Hunlar ve birçok Türk kavmi de kullanmıştır. Adını Orhun ya da Göktürk Yazıtları'ndan almıştır. Göktürk Alfabesi Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında en çok harf sayısına sahip alfabedir. 38 harften oluşan Göktürk Alfabesi'nde 4 sesli harf bulunmaktadır. Bu 4 sesli harf metinler içerisinde 8 farklı sese karşılık gelebilmektedir. Bazı heceler için alfabede özel harfler dahi bulunmaktadır. "ok, uk, ko, ku, ük, kü, nç, nd" gibi heceler için alfabede harfler bulunmaktadır. Göktürk Alfabesi sağdan sola yazılan ve okunan bir alfabe olmaktadır. 
• Uygur Alfabesi: Göktürk Devleti'nin yerine kurulan Uygur Devleti, Orta Asya Türk kültüründe köklü değişiklikler yerleşik hayata geçmeleri bu durum üzerinde büyük bir etkiye sahip olmaktadır. Uygur Devleti yaptığı değişiklikleri dil alanında da göstererek kendi alfabelerini oluşturmuşlardır. Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında yerini alan Uygur Alfabesi 18 adet işaret ve sembolden oluşan bir alfabedir. Bu alfabe içerisinde 4 sembol sesli olarak kullanılmaktadır. Göktürk Alfabesi gibi sağdan sola yazılıp okunan Uygur Alfabesi harfler birbirine bitişik olarak yazılmıştır.
• Arap Alfabesi: Türklerin tarihte yaptığı en büyük olaylardan birisi de hiç şüphesiz İslamiyeti kabul etmeleri olmaktadır. Türkler İslamiyeti kabul ettikten sonra tarih sahnesinde daha çok rol almaya başlamışlardır. Kurulan birçok devleti İslamiyet için savaşarak, devlet politikalarını bu yönde yürütmüştür. Durum böyle olunca da Arap Alfabesinin kullanılması kaçınılmaz olmuştur. Arap Alfabesi Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinde en uzun süreli olarak kullanılanı olmuştur.

En son örneği olarak Türkiye'de Cumhuriyeti'in ilanı ve harf inkılabına kadar kullanılmıştır. Osmanlı Devleti'nin kuruluşu, Selçuklular ve öncesi ile başlayan bu dönem harf inkılabında son bulmuştur. Arap Alfabesi normalde 28 harften oluşmaktadır. Ancak Türkler bu alfabeye bazı eklemeler yaparak kullanmışlardır. Osmanlıca'daki bazı Türkçe karakterli harfler de bunun somut örnekleri olmaktadır. Türkler Arap Alfabesi'ni 31 - 36 harfli olarak kullanmışlardır. Türklerin ortaya koymuş olduğu birçok eser bu alfabe ile olmuştur. Bu nedenle Arap Alfabesi'nin Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinde çok önemli bir yeri olmaktadır. 

• Kiril Alfabesi: Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler içerisinde, kullanmak zorunda kaldıkları bir alfabe olmaktadır. Bu durum bazı kişilerin kafasında soru işareti bırakabilmektedir. Ancak olayın iç yüzü tamamen baskı ve zorlamaya dayanmaktadır. Kiril Alfabesi Rusya'nın Orta Asya'da hakimiyeti altına aldığı Türk devletlerine ve toplumlarına zorla kabul ettirdiği bir alfabedir. Türkler bu alfabeyi isteyerek değil, Rusya'nın baskısı nedeniyle kullanmışlardır. Rusya bu alfabeyi kullandırtmak için alfabe yasağı dahi koymuştur. Kiril Alfabesi şekil ve sembollerden oluşan bir alfabedir. 38 harften oluşan bu alfabe Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında en çok sesli harfe sahip olan alfabe olmaktadır. Alfabede 11 sesli harf bulunmaktadır. Kiril Alfabesi soldan sağa doğru yazılıp okunmaktadır.
• Latin Alfabesi: Dünyada birçok devletin kullandığı alfabe Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında yerini almıştır. İlk defa Azeriler tarafından kullanılan bu alfabe, 1928 yılındaki değişiklikle birlikte ülkemizde de kullanılmaya başlanmıştır. 8 sesli harften oluşan bu alfabede ülkemizde kullanılana göre 21 tane sessiz harf bulunmaktadır. Ülkemizde kullanılan alfabe içerisinde bazı değişiklikler uygulanmıştır. Diğer dünya devletleri Latin Alfabesi'ni kullanırken Q, X, W gibi harfleri kullanırken, Ç, Ğ, Ö, Ü gibi harfleri kullanmamaktadırlar. Bu anlamda Türkiye'de kullanılan Latin Alfabesi kısmi olarak değişikliğe uğramıştır. Latin alfabesi öğrenmesi son derece kolay olan bir alfabe olmaktadır. Bu alfabe soldan sağa yazılıp okunmaktadır.

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında bu beş büyük alfabe öne çıkanlar olmaktadır. Ancak Türkler etkisinde kaldığı birçok devletin ve milletin alfabesini kullanmışlardır. Özellikle Orta Asya'da bu durumla çok sık karşılaşılmıştır. Çin'le münasebette bulunan bazı Türk toplulukları Çin Alfabesi'ni dahi kullanmışlardır. Ancak bu toplumlar sonradan asimile olup öz benliklerini yitirdikleri için Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler arasında Çin Alfabesi tam anlamıyla yer almamıştır.